Modlin - prochownie fortów

Forty wewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin (Nowogieorgijewsk / Новогеоргиевск) wyposażone zostały w dodatkowe prochownie ulokowane na ich zapolach. W sumie powstało jedenaście ceglanych a później nowszych, betonowych prochowni i zespołów prochowni rozrzuconych wokół Modlina.

Modlin prochownie

W ramach budowy pierścienia fortów wokół Modlina powstały także liczne obiekty pomocnicze w tym 11 magazynów amunicyjnych (prochowni).

Wspomniane prochownie były obiektami, które służyły nie tylko do przechowywania materiałów wybuchowych. Były to pojedyncze schrony albo kompleksy schronów mające pomieszczenia do przechowywania elementów składowych amunicji (łusek, pocisków, zapalników), posiadały miejsca warsztatowe do elaboracji oraz magazyn gotowych pocisków.

Na starych mapach, ale także na współczesnych opracowaniach mamy zaznaczone różne prochownie, część zaznaczona jest błędnie, część nie jest zaznaczona wcale. Żadna z prochowni nie posiada oznaczenia na starych mapach, a używane numeracje pochodzą już z późniejszych opracowań i niestety są niespójne. Przyjąłem najrozsądniejsze rozwiązanie tj. numerację z opracowania Stefana Fuglewicza, które było zamieszczone w książce Ryszarda Bochenka.

W pierwszym etapie budowy pierścienia fortów wokół Twierdzy Modlin powstały ceglane prochownie. Miały postać pojedynczych obiektów, bardzo podobnych do fortecznych koszar. Było to kilka pomieszczeń z oknami, otoczonych korytarzem mającym na celu izolację od wilgoci oraz cele komunikacyjne. Całość przykryta nasypem ziemnym. Przynajmniej część z tych prochowni otoczona była wałem i fosą. Tak powstały prochownie P1, P4, P5, P6 oraz P7. Nie wszystkie przetrwały do naszych czasów, a najlepiej zachowany przykład to schron P1 w Gałachach.

W drugim etapie budowy pierwszego pierścienia fortów, gdy przystąpiono do modernizacji powstałych niedawno ceglanych umocnień, powstały pojedyncze betonowe prochownie. W latach 1903-1905 zaprojektowano i wybudowano magazyny w postaci pojedynczych obiektów, zagłębionych w ziemi, już bez okien, z wejściem zabezpieczonym przelotnią, skrywające w sobie duże pomieszczenia magazynowe oraz pomieszczenia pomocnicze. Tak wybudowano trzy bliźniacze prochownie P2, P3 i P8. W latach 1911-1912 zmodernizowano te magazyny zmieniając wejścia i przebudowując przelotnie w długi korytarz. Dobudowano także dodatkowe schrony warsztatowe do elaboracji gotowej amunicji. Wszystkie te prochownie zachował się do czasów współczesnych.

W trzecim etapie budowy twierdzy fortowej, powstały trzy kompleksy prochowni. Rosjanie nazywali je "miasteczkiem piroksylinowym". Każdy z kompleksów składał się z 5-6 schronów i drewnianej wartowni. Rozdzielono budynki służące do przechowywania półproduktów, warsztat do elaboracji oraz budynki do przechowywania materiałów gotowych. Jako pierwsze wybudowano prochownie P9 przy lesie Dębinka, które powstały i był modernizowane w latach 1905-1910. Następnie wybudowano w latach 1912-1914 dwa kompleksy P10 i P11 w strefie Czosnów - Grochale. Współcześnie istnieją prawie wszystkie z tych obiektów, zniszczeniu uległa część magazynów P9 Dębinka.

W okresie międzywojennym część carskich magazynów amunicyjnych była użytkowana na te same cele przez nasze, polskie wojsko. Obecnie z rękach wojskowych jest tylko jeden z obiektów.


Prochownie na planach.
fot.1 Niemiecka mapa z 1915 roku "Karte des Westlichen Russlands" z zaznaczonymi prochowniami. Obiekty oryginalnie oznaczone jako "M.D.". Nie wszystkie prochownie były pokazane na tej mapie. Przyjęto numerację zaproponowaną przez Ryszarda Fuglewicza w książce Ryszarda Bochenka.
fot.2 Niemiecka mapa z 1938 roku,w skali 1:25000, bazująca w całości na polskiej mapie WIG. Ta specyficzna wersja mapy posiada zaznaczone obiekty forteczne. Prochownie oznaczono jako "Mun", P9 i P10 jako prostokąt ze znakiem zapytania oraz prochownia P4 jako umocnienia. Brakuje prochowni P1 i P11 (źródło: Mapster igrek.amzp.pl).
fot.3 Plan Twierdzy Modlin wg. Ryszarda Bochenka, który to plan umieszczał we wszystkich swoich książkach. Brakuje kilku prochowni.
fot.4 Zdjęcie z Geoportal.gov.pl z zaznaczonymi prochowniami.