Fort V Włochy to typowy, warszawski fort z lat 1883-1888. Zbudowany został na bazie projektu wzorcowego z 1879 roku, a w późniejszych latach był modernizowany. Współcześnie jest poddany procesowi rewitalizacji

Kierownikiem budowy warszawskich fortyfikacji był estoński oficer carskiej armii płk. inż. Aleksander Pietrowicz Wernander. Forty zewnętrznego pierścienia, które powstawały pod jego kierownictwem, oddalone były o około 6-7km od granic Warszawy oraz rozstawione w odległości ok. 4-5km od sąsiedniego fortu. Większość fortów powstało według tego samego projektu lub według koncepcji bazujących na tak zwanym planie wzorcowym fortu z 1879 roku. Projekt ten zakładał wybudowanie wysokiego fortu pełniącego rolę baterii artyleryjskiej, mimo że doświadczenia wybitnego rosyjskiego inżyniera fortyfikacji Eduarda Iwanowicza Totlebena wskazywały na konieczność wyprowadzenia artylerii z fortów na międzypola.

Fort V ulokowano na południe od linii kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, na płaskim, niezalesionym terenie. Umocnienia powstały na planie regularnego pięcioboku, z dwoma odcinkami załamanego czoła (na tym forcie prawie bez załamania), dwoma barkami i szyją. Całość otoczona była suchym rowem fortecznym oraz dwoma wałami o stromych stokach. Niższy wał przeznaczono na stanowiska bojowe dla piechoty, a wewnętrzny, wyższy wał na stanowiska dla artylerii. Na wale artylerii wzniesiono poprzecznice w celu oddzielenia i zabezpieczenie stanowisk artyleryjskich. Całość fortu otoczono dodatkowo przedstokiem, który miał za zadanie optycznie ukrywać fort z przedpola.

Fosa broniona była z ceglanych kojców skarpowych - jednego dwustronnego, położonego centralnie, służącego do obrony całego czoła oraz dwóch pojedynczych kaponier do obrony barków. Fosa miała ceglaną przeciwskarpę, a u podnóża wałów postawiono mury Carnota. Z wnętrza fortu wybudowano trzy oddzielne poterny prowadzące pod wałem artyleryjskim, do przestrzeni międzywałowej i dalej do kaponier. Przy wejściu do potern powstały małe prochownie połączone ze schronami pogotowia artyleryjskiego na wałach. Pomiędzy poternami powstały dodatkowe dwa schrony z przejściem do przestrzeni międzywałowej. Fort posiadał więc pięć chodników pozwalających na komunikację między wałami. Zachowane są niemieckie plany tego typu fortów, które co prawda różnią się trochę od faktycznej budowli, ale doskonale oddają całą jej strukturę.

W części szyjowej wybudowano duże, ceglane koszary na 18 kazamat. Koszary miały duże okna i wejścia bezpośrednio z zewnątrz. Z koszar wyprowadzono poternę na dziedziniec fortu, prowadzącą dalej do czołowej kaponiery. Koszary przykryte były nasypem ziemnym i miały wyprowadzone na strop kominy wentylacyjne. Fosa od strony szyjwej broniona była z ceglanej kaponiery.

Budowa fortu zbiegła się w czasie z dynamicznymi zmianami w technice wojskowej, zwłaszcza w zakresie artylerii. Na wyposażeniu armii znalazły się armaty o gwintowanych lufach, wprowadzono nowe materiały wybuchowe oraz nowe armaty ładowane odtylcowo, a na koniec zamki klinowe i oporopowrotniki. Wypracowano także koncepcję prowadzenia ognia pośredniego. Całość tych zmian spowodowała, że artyleria mogła strzelać szybciej, dalej i mocniej, a ceglane mury nie były w stanie się oprzeć takiemu ostrzałowi. W efekcie nowopowstałe ceglane forty wymagały natychmiastowej modernizacji.

Od roku 1892 do około roku 1900 prowadzono prace przy przebudowie nowych, a jednocześnie już przestarzałych, warszawskich fortów. Stropy kazamat wzmacniano warstwami betonu. Budowano nowe, betonowe kaponiery w miejsce starych, ceglanych. Natomiast w części szyjowej wybudowano ziemny rawelin z betonową kaponierą/tradytorem, zasłaniający koszary i broniący międzypola. Jaki zakres tych prac został dokładnie zrealizowany na forcie V nie jesteśmy w stanie obecnie stwierdzić. Warto zauważyć, że obiekty betonowe nie powstawały wtedy żelbetu, jak się powszechnie sądzi, gdyż ówcześnie żelbet był dopiero nowinką techniczną. Oprócz prac wzmacniających mury przebudowano także wały fortu likwidując podział na wał piechoty i wał artylerii. W efekcie powstał jeden wał, o wydłużonym przedpiersiu, niższy niż poprzedni wał artyleryjski. Ciężką artylerię planowano wynieść na międzypole i zapole fortu.

W okresie przebudowy fortu powstała także lodownia - ówczesna chłodnia do przechowywania żywności, umieszczona na zapolu fortu.

Po klęsce wojny rosyjsko-japońskiej armia rosyjska rozpoczęła reformę wojsk. Zmiany dotknęły także globalnej polityki obrony imperium. W 1909 roku podjęto decyzję o cofnięciu linii obronnych w głąb Rosji oraz o kasacji twierdz na terenie Królestwa Polskiego. Twierdza w Warszawie podlegała rozkazowi o likwidacji, który realizowano niechętnie i z opóźnieniami. Wszakże budowa twierdzy kosztowała fortunę, więc tym bardziej rozkaz o zniszczeniu fortyfikacji był dla wojska niezrozumiały. Ostatecznie w 1913 roku rozpoczęto fizyczne niszczenie umocnień. Na forcie V Włochy wysadzono w powietrze wszystkie elementy bojowe - kaponiery i schrony pod wałem czołowym. Przygotowano się także do wysadzenia koszar, ale nie zostało to wykonane. Jeszcze jesienią tego samego roku rozpoczęły się przygotowania do wojny i prace rozbiórkowe przerwano.

Wielka Wojna

Podczas I wojny światowej wojska niemieckie dotarły do Warszawy na początku sierpnia 1915 roku. Rosjanie opuścili miasto w nocy z 4 na 5 sierpnia i oddali umocnienia w zasadzie bez jednego wystrzału. Zdołali wysadzić mosty na Wiśle i być może fragmenty umocnień. Uciekając z Warszawy na praską stronę Wisły zrabowali miasto, to co dali radę wywieźć bez przygotowania. Zza rzeki jeszcze przez kilka dni ostrzeliwali miasto, podczas gdy za wojskiem uciekali jeszcze rosyjscy cywile. Niemcy zajęli fortyfikacje i częściowo wykorzystywali istniejące koszary na cele magazynowe. Zezwolili także na zabudowę terenów fortecznych oraz w 1916 roku podjęli decyzję o powiększeniu granic administracyjnych Warszawy.

Okres międzywojenny

Fort V Włochy nie był wykorzystywany w okresie międzywojennym. W kazamatach mieszkała okoliczna biedota.

W 1934 roku utworzono we Włochach nową Parafię Świętych Teresy od Dzieciątka Jezus i Męczenników Rzymskich. W roku 1937 powstał cmentarz parafialny zorganizowany na zapolu Fortu V oraz na terenie dawnego rawelinu. Ziemne umocnienia rawelinu splantowano, a pozostały tylko fragmenty tradytora oraz lodownia.

II wojna światowa

W czasie walk września 1939 roku fort nie odegrał żadnej roli bojowej.

W okresie niemieckiej okupacji w koszarach mieszkała okoliczna ludność cywilna.

Na przedpolu fortu, jeszcze w 1944 roku, chowano ofiary Powstania Warszawskiego. Od tego czasu funkcjonuje tutaj cmentarz nazywany Cmentarzem na Solipsach lub rzadziej Cmentarzem w Ursusie. Adres to ulica Ryżowa, a należy do Parafii Św. Józefa Oblubieńca z ulicy Sosnkowskiego. Powierzchnia cmentarza to pas ziemi ok. 100 metrów na 500 metrów wzdłuż czołowej fosy fortu.

Współcześnie

Teren fortu znalazł się w granicach Warszawy dopiero w roku 1951, kiedy to stolica wchłonęła miejscowość Włochy. Granica miasta kończyła się na granicy cmentarza na esplanadzie fortu.

W czasach PRL użytkownikami fortu były różne przedsiębiorstwa m.in. Warszawska Spółdzielnia Ogrodnicza oraz Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Kanalizacyjnych. W latach 1970. baza materiałów kanalizacyjnych i melioracyjnych umieszczona była na lewym barku fortu. Zniwelowano wtedy lewy wał i zasypano duży fragment fosy. Powstał wtórne zabudowania magazynowe. Spółdzielnia ogrodnicza wybudowała budynki magazynowe przed koszarami, zasypano także część fosy szyjowej. Część fortu traktowano jako wysypisko śmieci przemysłowych i gruzu.

Od roku 1990 na terenie fortu działa Stacja Radiacyjnego Utrwalania Płodów Rolnych Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej. Jeden budynek stacji wybudowano bezpośrednio przed lewą częścią koszar. Powstał też drugi, piętrowy budynek składający się z kontenerów budowlanych. Stacja nie wykorzystuje pomieszczeń kazamatowych, które stoją opuszczone. Teren po bazie melioracyjnej zajęły stolarnie, zarówno na terenie fortu jak i na przedpolu przed lewym barkiem.

Współcześnie zachowane elementy fortu to przede wszystkim koszary szyjowe z krótką poterną na dziedziniec. W szyi, na terenie cmentarze, znajduje się fragment tradytora z krótką poterną, ale bez pomieszczeń działobitni. Dawna lodownia została zaadaptowana na cmentarną kaplicę. Na wałach można odszukać fragmenty betonowych i ceglanych pozostałości po kaponierach i poternach.

Na terenie fortu starała się działać Fundacja Ochrony Zabytków Techniki Wojskowej, która organizowała pikniki wojskowe i pokazy sprzętu wojskowego.

Od roku 2008 terenem fortu zainteresował się Urząd Dzielnicy Włochy m.st. Warszawy i od tego czasu prowadzone są regularne prace w celu przystosowania terenu do celów rekreacyjno-sportowych. W roku 2010 fort wpisano do rejestru zabytków. Wykonano prace archeologiczne, które pozwoliły na odtworzenie części oryginalnego odwodnienia. Przez kolejne lata wykonano długotrwałą i kosztową rewitalizację. Odbudowano wały lewego barku, wyprofilowano różne fragmenty wałów i odkopano zasypane fragmenty fosy w celu odtworzenia historycznej konstrukcji. Pomiędzy odtworzonym wałem, a nasypami centralnej poterny, powstało boisko sportowe. Na prawej części dziedzińca wybudowano plac zabaw i siłownię plenerową. Otworzono symbolicznie wały centralnej poterny. Dookoła poprowadzono ścieżkę i przygotowano wybieg dla psów. Posadzono setki nowych drzew i krzaków.

Koszary szyjowe przeszły w ręce Dzielnicy Włochy dopiero w roku 2022.

Teren fortu jest ogólnie dostępny jako publiczny park.