Modlin - zewnętrzny pierścień fortów

W 1909 roku zmieniono koncepcję obrony zachodniej części Rosji - twierdzę w Warszawie i w Zegrzu przeznaczono do likwidacji, a twierdzę w Modlinie (Nowogieorgijewsk / Новогеоргиевск) postanowiono jednak rozbudować. W latach 1912-15 powstał wokół Modlina drugi pierścień fortów (od IX do XVIII) wraz z dziełami pośrednimi (od D-1 do D-10). Tylko nieliczne z tych obiektów zostały wybudowane w całości do czasu rozpoczęcia wojny.

Modlin forty zewnetrzne

Fort XI (XIb) w Strubinach był budowany w latach 1912-1915 w ramach zewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Modlin. Został wybudowany prawie do końca i przetrwał do naszych czasów bez większych zniszczeń wojennych.

Budowę fortu rozpoczęto w 1912 roku, tuż przed wybuchem I wojny światowej. Fort zlokalizowano we wsi Strubiny, w dużym oddaleniu od pozostałych fortów pierścienia, więc planowano wybudowanie fortów pośrednich na międzypolach oraz pasa umocnień ziemnych.

Fort był projektowany na bazie fortu wz. 1910 autorstwa inż. Bujnickiego, ale nie powstawał dokładnie wg. wzorca. Fort ma fosy o narysie trójkąta, z czołową kaponierą w przeciwskarpie oraz centralnie poprowadzoną poterną z podwalni do kaponiery. Pod wałem fortu poprowadzono w narysie trapezu szerokie chodniki przeznaczone dla załogi fortu. Podwalnia ta pełniła rolę schronów, koszar i magazynów na czas walki. Na ścianach do dzisiaj widać mocowania pryczy, ślady instalacji elektrycznej a także zachowane są typowe, forteczne szalety. Na wale, nad chodnikami podwalni, wybudowano stanowiska strzeleckie z betonowym przedpiersiem oraz stanowiska artylerii w załamaniach barków. Powstały także szyby dla pancernych kopuł obserwacyjnych, ale te nigdy nie zostały zamontowane na forcie. W dwupoziomowe kaponierze przeciwskarpowej powstały bardzo ciekawe tunele do galerii kontrminowych. Nie wybudowano jednak pełnej przeciwskarpy, nawet sama kaponiera nie jest w pełni wykończona. W części umocnień widać pośpiech, jaki panował podczas budowy - zwłaszcza w najgłębszym fragmencie poterny i fragmentach kaponiery. Część elementów, zwłaszcza na czole fortu, wzmocniona jest kamieniami i cegłami zamiast betonu. Na stropie widać ślady i resztki pozostawionego szalunku oraz braku stalowych wzmocnień stropu.

Projekt fortu standardowo zakładał także wybudowanie koszar szyjowych, kaponiery szyjowej oraz tradytorów. Wszystkie te obiekty nie zostały wybudowane, ale nie wiadomo czy na pewno były planowane w tym miejscu. Projekt wzorcowy fortu zakładał możliwość budowania fortu etapami w wariantach odpowiednich do danej sytuacji. Tutaj jest miejsce na wybudowanie koszar, więc możliwe że powstałyby w przyszłości, tak samo tradytory, gdyby starczyło na to czasu i pieniędzy.

W okresie PRL fort był własnością wojska, ale w 1985 roku powstały wokół fortu wojskowe, pracownicze ogródki działkowe. W 2002 roku fort został wystawiony na sprzedaż przez AMW z ceną wywoławczą 60 tys. zł. Został zakupiony chyba przez działkowców (nie jestem na 100% pewien).

Obecnie fort jest bardzo dobrze zachowany, nie ma żadnych zniszczeń wojennych. Olbrzymie wrażenie robi długa poterna, dostępna w całości, chociaż często zalana wodą. Niezwykle interesujące są także chodniki kontrminowe i pomieszczenia pod kaponierą przeciwskarpową. Wszystkie istniejące zniszczenia fortu wynikają z grabieży metalowych elementów konstrukcyjnych, głównie stropów. Fort jest otoczony przez ogródki działkowe, a teren umocnień działkowcy traktują jako wysypisko śmieci, głównie zielonych. Cały fort coraz bardziej zarasta krzakami, w sezonie letnim bardzo trudno jest poruszać się po wałach i fosie. Wstęp na fort, mimo że na terenie ogródków działkowych, to jest możliwy. Trzeba się liczyć z tym, że mogą być problemy poza sezonem gdy brama ogródków jest zamknięta na stałe. Fort nie jest w żaden sposób zagospodarowany, nawet w części, ale też nie jest zamknięty ani zamurowany żaden jego fragment, co należy zaliczyć na plus dla nas. Na forcie zawsze zimują nietoperze, które można spotkać także latem.

Fort trzeba odwiedzić, gdyż jest to jeden z nielicznych tego typu obiektów w Twierdzy Modlin - z długą poterną prowadzącą do ciekawej kaponiery. Koniecznie trzeba się przygotować na fragmenty trasy do przejścia po błocie lub płytkiej wodzie. Będąc na forcie można zajrzeć na dzieło D4, które znajduje się tuż obok.

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2006. Obecnie dużo bardziej zarośnięty.

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2006. Obecnie dużo bardziej zarośnięty.

Fort XI (XIb) Strubiny na zdjęciach lotniczych AMW z przetargu, stan na rok 2002. Wtedy trawa na wale fortu była regularnie koszona, co widać na zdjęciach.

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2017

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2017

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2022

Fort XI (XIb) Strubiny, stan na rok 2022

Fort X na mapach
fot.1 Fort wzorcowy F1910 inż. Bujnickiego, możliwa docelowa forma fortu w Strubinach.
fot.2 Niemiecka mapa "Karte des Westlichen Russlands" w skali 1:100 000 z 1915 roku.
fot.3 Polska mapa WIG z 1934 roku w skali 1:25 000.
fot.4 Fort na ciekawej, niemieckiej mapie z 1938 roku. Mapa bazuje na podkładach WIG 1:100 000 ale ma naniesione położenia fortów, nie wszystkie prawidłowo.
fot.5 Mapa geodezyjna z 2002 roku, z materiałów przetargowych AMW
fot.6 Współczesna mapa topograficzna z Geoportal.gov.pl