Fort W-Szcza - Fort Odolany, to w zasadzie małe dzieło piechoty bądź punkt oporu, powstały w ramach modernizacji pierścienia fortów Twierdzy Warszawa. Został wybudowany w latach 1889-92. Rosyjska nazwa fortu to dwie pierwsze litery nazw sąsiednich dzielnic zapisane cyrylicą, czyli W - Wola i Szcza od Szczęśliwice. Niemiecka transkrypcja nazwy to W-Tscha.
Obiekt powstał jako mały, ziemny punkt oporu o wymiarach ok. 100 x 250 metrów. Miał jeden wał i był wyposażony w dwa małe, betonowe schrony obok stanowisk bojowych na wale. Posiadał narys z kleszczowo załamanym czołem (kształt podobny do litery W), dwa główne stanowiska bojowe na wale czołowym oraz dwa stanowiska na wale w szyi. Był jednym z sześciu takich samych umocnień na terenie Warszawy.
Dzieło ulokowano w pobliżu dwóch linii kolejowych - kaliskiej i wiedeńskiej, a jednocześnie w pasie wałów fortecznych łączących Fort Wola z Fortem Szczęśliwice. Fosa fortu była połączona z tym długim wałem międzyfortecznym. Umocnienia ulokowano tuż przy administracyjnych granicach Warszawy - co ciekawe sąsiednie forty Wola i Szczęśliwice były formalnie poza Warszawą. Cały pas fortów i wałów wewnętrznego pierścienia wyznaczał granice i ograniczał rozwój Warszawy aż do 1916 roku. Zgodnie z ówczesnymi przepisami w pobliżu obiektów fortecznych nie można było stawiać żadnych nowych budynków.
Fort podlegał rozkazowi z 31 stycznia 1909 roku o likwidacji twierdzy w Warszawie. Dwa betonowe schrony przygotowano do wysadzenia, ale fortu nigdy nie zlikwidowano.
Fort jeszcze w okresie międzywojennym istniał w całości. Dopiero podczas rozbudowy linii kolejowej w stronę Pruszkowa i powstawania nowych bocznic kolejowych splantowano południową połowę dzieła. W okresie międzywojennym teren zajęty wcześniej przez wały międzyfortowe mógł zostać w końcu zabudowany. Powstały tam budynki Centrum Naukowego Medycyny Kolejowej oraz budynki straży pożarnej przy lokomotywowni na Odolanach, w dalszej części budynki policyjne a także ogródki działkowe.
W czasach wojennych niedaleko fortu powstał nieduży schron przeciwlotniczy.
Obecnie pozostałości dzieła, w postaci północnego fragmentu fosy i jednego, betonowego schronu, znajdują się pomiędzy dwoma liniami kolejowymi do Pruszkowa i Ożarowa, przy ul. Potrzebnej. Teren jest trudno dostępny i w zasadzie niezbyt ciekawy do zwiedzania (nawet jak dla maniaków fortyfikacji). Okolice to liczne bocznice kolejowe i generalnie wielki śmietnik.
Fort Odolany na starych mapach i zdjęciach.
Fort Odolany na starych mapach i zdjęciach.
fot.1 Niemiecka mapa z 1914 roku w skali 1:25 000 (źródło: Mapster)
fot.2 Mapa WIG w skali 1:25 000. Fort już nie był oznaczony (źródło: Mapster)
fot.3 Fort Szcza-M.Rakowiec na zdjęciu z 1935 roku, jest to bliźniaczy fort zachowany do dzisiaj, także posiadający połączenie z linią wałów (źródło: Mapa historyczna Warszawy)
fot.4 Zdjęcie lotnicze z 1935 roku, widoczny jedyny ocalały schron (źródło: Mapa historyczna Warszawy)
fot.5 Niemieckie zdjęcie lotnicze z 1944 roku (źródło: catalog.archives.gov)
fot.6 Rosyjskie zdjęcie lotnicze z 1945 roku (źródło: Mapa historyczna Warszawy)
Opracowano na podstawie:
- Lech Królikowski, "Twierdza Warszawa", Bellona 2002.
- Mapster - Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej
- Mapa historyczna Warszawy