Nieistniejąca już Bateria Królikarnia była niejako najstarszym elementem wewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Warszawa. Umocnienia w tym miejscu istniały jeszcze przed Powstaniem Listopadowym.
Królikarnia zlokalizowana jest na wysokiej skarpie, górującej nad doliną wiślaną, z doskonałym widokiem na wiele kilometrów. W XVIII wieku ten fragment skarpy zamieszkały pospolite króliki, na które urządzano polowania. Miejsce nazywane było Kaninchenberg, czyli Królicza Góra. Na szczycie góry, w roku 1731 król August II wybudował dla siebie rezydencję polową - pawilon na potrzeby polowań na króliki oraz hodowlę tychże królików. W 1775 roku cały Mokotów został kupiony przez Elżbietę Lubomirską. Teren upodował sobie także Karol de Thomatis, pochodzący z Włoch, który postanowił wybudować rezydencję z zamiarem późniejszej sprzedaży królowi. Pałacyk faktycznie wybudował w 1786 roku, otoczył go pięknym ogrodem i winnicą, ale król terenu nie kupił. Rezydencja na przestrzeni lat zmieniała właściciela, była przebudowywana, nie ominął ją także olbrzymi pożar, a później odbudowa.
W czasie Powstania Kościuszkowskiego w pałacyku mieszkał sam Tadeusz Kościuszko i już wtedy ufortyfikowano górę. W czasie Powstania Listopadowego w 1831 roku polscy żołnierze wybudowali tutaj reduty numer 44 i 45.
Bateria Królikarnia, jako nowożytny obiekt forteczny, została wybudowana przez Rosjan w ramach realizacji wewnętrznej linii fortów i wałów międzyfortowych na przełomie lat 1880/1890. Patrząc na mapę Warszawy i linię wałów wyraźnie widać, iż linia ta jest przesunięta na południe Warszawy właśnie na wysokości Królikarni. Rosyjscy projektanci zapewne chcieli wykorzystać doskonałą lokalizację Królikarni, istniejące już dawne umocnienia i naturalną skarpę wiślaną.
Bateria powstała jako obiekt całkowicie ziemny, ulokowany na południe od rezydencji Królikarnia. Był to mały fort artyleryjski zapewniającą silny ostrzał i jednocześnie doskonałą widoczność na całą dolinę Wisły. Niestety nie znamy szczegółów konstrukcji tych fortyfikacji.
W 1897 roku twierdzę w Warszawie wizytował sam cesarz Mikołaj II razem z żoną, cesarzową Aleksandrą Fiodorowną. 1 września odbył się przegląd wojsk fortecznych na Polu Mokotowskim, gdzie carowi towarzyszył szef sztabu generalnego Obruczew oraz minister wojny Wannowski. 2 września car był w twierdzy modlińskiej, a 3 września w dosyć szybkim tempie wizytował Fort Mokotów oraz Fort VIII Służew. W drodze powrotnej do Łazienek, gdzie nocowała cesarska para, odwiedzili także Baterię Królikarnia. Umocnienia prezentował generał-major Aleksander Kazimierowicz Puzyrewski, ówczesny naczelnik sztabu Warszawskiego Okręgu Wojennego. Z tej wizyty zachowało się jedyne znane zdjęcie fortu Bateria Królikarnia.
Teren działobitni, jako obiekt ziemny, przez lata zatracił swój kształt. Jeszcze w okresie międzywojennym powstała tam zabudowa mieszkaniowa, ale jednocześnie splantowano ziemne umocnienia. W terenie trudno obecnie odszukać nieliczne ślady ziemne, trudno jest określić które elementy pochodzą z jakiego okresu czasu, a które to tylko naturalne ukształtowanie terenu.
W czasach PRL na południe od baterii wybudowana została skocznia narciarska. Niedaleko znajduje się dom ambasadora USA oraz willa gen. Jaruzelskiego. Teren baterii zaczynał się w miejscu, gdzie ulice Ikara i Idzikowskiego odchodzą od ulicy Puławskiej i ciągnął się aż do parku obecnie nazywanego Skwerem Pokolenia Kolumbów.
Obecnie w terenie nie ma nic do zwiedzenia, ale warto się zatrzymać na chwilę aby popatrzeć na widok z góry na dolinę Wisły.
fot.1. Bateria Królikarnia 3 września 1897 roku.
fot.2. Pałacyk Królikarnia ok. 1930 roku, źródło: Biblioteka Narodowa / Polona.pl.
Bateria Królikarnia na starych mapach.
Bateria Królikarnia na starych mapach.
fot.1. Niemiecka mapa z 1831 roku pokazująca reduty w trakcie Powstania Listopadowego, źródło: Polona.pl.
fot.2. Niemiecka mapa z 1914 roku, źródło: Mapster.
fot.3. Mapa warszawskiej milicji z 1917 roku, źródło: Muzeum Warszawy.
fot.4. Polska mapa WIG z 1931 roku, źródło: Mapster.
Opracowano na podstawie:
- Lech Królikowski, "Twierdza Warszawa", Bellona 2002.
- Teodor Tuszko, Piotr Oleńczak "Twierdza Warszawa", Wydawnictwo Rajd 2013.
- Wikipedia Królikarnia.
- Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej - Mapster.
- Urząd m.st. Warszawy, Mapa historyczna Warszawy - mapa.um.warszawa.pl.