Warszawa - wewnętrzny pierścień fortów

Umocnienia wewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Warszawa rozpoczęto budować w 1886 roku. Powstało tylko pięć fortów, ulokowanych na zachodnim brzegu Wisły, 2-3 km za dziełami zewnętrznego pierścienia. Większość fortów wybudowano według tego samego projektu. Pierścień uzupełniono linią wałów międzyfortowych oraz małymi punktami oporu.

Warszawa wewnętrzny pierścień

Nieistniejąca już Bateria Królikarnia była niejako najstarszym elementem wewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Warszawa. Umocnienia w tym miejscu istniały jeszcze przed Powstaniem Listopadowym.

Królikarnia zlokalizowana jest na wysokiej skarpie, górującej nad doliną wiślaną, z doskonałym widokiem na wiele kilometrów. W XVIII wieku ten fragment skarpy zamieszkały pospolite króliki, na które urządzano polowania. Miejsce nazywane było Kaninchenberg, czyli Królicza Góra. Na szczycie góry, w roku 1731 król August II wybudował dla siebie rezydencję polową - pawilon na potrzeby polowań na króliki oraz hodowlę tychże królików. W 1775 roku cały Mokotów został kupiony przez Elżbietę Lubomirską. Teren upodował sobie także Karol de Thomatis, pochodzący z Włoch, który postanowił wybudować rezydencję z zamiarem późniejszej sprzedaży królowi. Pałacyk faktycznie wybudował w 1786 roku, otoczył go pięknym ogrodem i winnicą, ale król terenu nie kupił. Rezydencja na przestrzeni lat zmieniała właściciela, była przebudowywana, nie ominął ją także olbrzymi pożar, a później odbudowa.

W czasie Powstania Kościuszkowskiego w pałacyku mieszkał sam Tadeusz Kościuszko i już wtedy ufortyfikowano górę. W czasie Powstania Listopadowego w 1831 roku polscy żołnierze wybudowali tutaj reduty numer 44 i 45.

Bateria Królikarnia, jako nowożytny obiekt forteczny, została wybudowana przez Rosjan w ramach realizacji wewnętrznej linii fortów i wałów międzyfortowych na przełomie lat 1880/1890. Patrząc na mapę Warszawy i linię wałów wyraźnie widać, iż linia ta jest przesunięta na południe Warszawy właśnie na wysokości Królikarni. Rosyjscy projektanci zapewne chcieli wykorzystać doskonałą lokalizację Królikarni, istniejące już dawne umocnienia i naturalną skarpę wiślaną.

Bateria powstała jako obiekt całkowicie ziemny, ulokowany na południe od rezydencji Królikarnia. Był to mały fort artyleryjski zapewniającą silny ostrzał i jednocześnie doskonałą widoczność na całą dolinę Wisły. Niestety nie znamy szczegółów konstrukcji tych fortyfikacji.

W 1897 roku twierdzę w Warszawie wizytował sam cesarz Mikołaj II razem z żoną, cesarzową Aleksandrą Fiodorowną. 1 września odbył się przegląd wojsk fortecznych na Polu Mokotowskim, gdzie carowi towarzyszył szef sztabu generalnego Obruczew oraz minister wojny Wannowski. 2 września car był w twierdzy modlińskiej, a 3 września w dosyć szybkim tempie wizytował Fort Mokotów oraz Fort VIII Służew. W drodze powrotnej do Łazienek, gdzie nocowała cesarska para, odwiedzili także Baterię Królikarnia. Umocnienia prezentował generał-major Aleksander Kazimierowicz Puzyrewski, ówczesny naczelnik sztabu Warszawskiego Okręgu Wojennego. Z tej wizyty zachowało się jedyne znane zdjęcie fortu Bateria Królikarnia.

Teren działobitni, jako obiekt ziemny, przez lata zatracił swój kształt. Jeszcze w okresie międzywojennym powstała tam zabudowa mieszkaniowa, ale jednocześnie splantowano ziemne umocnienia. W terenie trudno obecnie odszukać nieliczne ślady ziemne, trudno jest określić które elementy pochodzą z jakiego okresu czasu, a które to tylko naturalne ukształtowanie terenu.

W czasach PRL na południe od baterii wybudowana została skocznia narciarska. Niedaleko znajduje się dom ambasadora USA oraz willa gen. Jaruzelskiego. Teren baterii zaczynał się w miejscu, gdzie ulice Ikara i Idzikowskiego odchodzą od ulicy Puławskiej i ciągnął się aż do parku obecnie nazywanego Skwerem Pokolenia Kolumbów.

Obecnie w terenie nie ma nic do zwiedzenia, ale warto się zatrzymać na chwilę aby popatrzeć na widok z góry na dolinę Wisły.

fot.1. Bateria Królikarnia 3 września 1897 roku.
fot.2. Pałacyk Królikarnia ok. 1930 roku, źródło: Biblioteka Narodowa / Polona.pl.

Bateria Królikarnia na starych mapach.

Bateria Królikarnia na starych mapach.
fot.1. Niemiecka mapa z 1831 roku pokazująca reduty w trakcie Powstania Listopadowego, źródło: Polona.pl.
fot.2. Niemiecka mapa z 1914 roku, źródło: Mapster.
fot.3. Mapa warszawskiej milicji z 1917 roku, źródło: Muzeum Warszawy.
fot.4. Polska mapa WIG z 1931 roku, źródło: Mapster.

Opracowano na podstawie:

  • Lech Królikowski, "Twierdza Warszawa", Bellona 2002.
  • Teodor Tuszko, Piotr Oleńczak "Twierdza Warszawa", Wydawnictwo Rajd 2013.
  • Wikipedia Królikarnia.
  • Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej - Mapster.
  • Urząd m.st. Warszawy, Mapa historyczna Warszawy - mapa.um.warszawa.pl.