Dzieło D9 w Janówku, powstało w ramach budowy zewnętrznego pierścienia fortów w latach 1912-1915. Było elementem grupy fortowej Janówek, jednej z trzech takich grup na terenie twierdzy Modlin.
W 1909 roku nastąpiły znaczące zmiany w rosyjskim wojsku. Powstała nowa koncepcja obrony zachodniej granicy cesarstwa zakładająca obronę w głębi kraju. Nowy Minister Wojny wydał rozkaz zniszczenia umocnień m.in. Warszawy i Zegrza, natomiast twierdza Modlin miała być rozbudowana i pełnić rolę punktu oporu do czasu nadciągnięcia odsieczy z głębi Rosji. W 1912 roku rozpoczęto budowę drugiego, zewnętrznego pierścienia fortów wokół Modlina. Nowe forty otrzymały numerację od IX do XVIII, a dzieła oporu numerację od 1 do 10 (obecnie od D1 do D10). Jednocześnie przystąpiono do kolejnej modernizacji starych fortów.
W ramach zmian planowano wybudowanie grup fortowych. Powstały trzy takie zespoły umocnień, w tym także grupa fortowa w Janówku. Koncepcja grupy fortowej wg. Bujnickiego (GF1908/12) to samodzielny ośrodek oporu składający się z kilku fortów umieszczonych na przewidywanej linii ataku nieprzyjaciela. Grupa składała się z fortu głównego, którym często był stary fort artyleryjski, fortów pomocniczych, baterii artyleryjskich i koszar obronnych. Wszystkie elementy połączone były ze sobą rowem fortecznym, zasiekami i elementami fortyfikacji polowej. W Janówku wspólna fosa grupy miała być częściowo poprowadzona brzegiem starorzecza Narwi.
Grupa fortowa w Janówku składała się z:
- Starego ceglanego fortu IV, do tego czasu nazywanego IVa,
- Nowego fortu IVb (XVII) wybudowanego na wschód od fortu IV,
- Nowego dzieła D9 w postaci koszar obronnych na północ od obu fortów,
- Nowego schronu dla karabinów maszynowych do obrony linii kolejowej (obecnie nieistniejący),
- Nowego dzieła D10 w postaci dwóch koszar obronnych na południe od obu fortów,
- Nowego obiektu na północ od fortu IV, na zachód od D9. Obiekt obecnie nie istnieje i brak szczegółowych informacji na jego temat w materiałach źródłowych.
Na początek wyjaśnienie odnośnie numeracji fortów. Rosjanie wybudowali w tym miejscu koszary w grupie fortu IV i nie nadali tym koszarom żadnego numeru. A nieopodal powstał nowy fort nazwany IVb (w odróżnieniu od starego fortu IV). Natomiast to w miejscowości Góra miał powstać fort XVII, który obecnie nie istnieje, a przed wojną budowę tylko rozpoczęto. Na niemieckich mapach z tego okresu numeracja fortów została błędnie zapisana jako XVIIa, XVIIb itd. I taka właśnie numeracja pozostała do naszych czasów. Natomiast punkty oporu współcześnie ponumerowano od D1 do D9, co prawie odpowiada pierwotnym zamiarom projektantów.
Dzieło D9 powstało w postaci betonowych koszar obronnych na ok. 50-60 żołnierzy, czyli pół pułku piechoty. Koszary składały się z czterech pomieszczeń mieszkalnych dla załogi, dwóch wejść z przelotniami i kilku pomieszczeń technicznych. Do obrony od strony szyi służyła mała kaponiera ze strzelnicami dla broni ręcznej, umieszczona z lewej strony dzieła. Na stropie umieszczono stanowiska strzeleckie z betonowym przedpiersiem, typowe dla okolicznych fortyfikacji. Do obserwacji zaplanowano pancerną wieżyczkę na lewym barku. Wieżyczka prawdopodobnie nigdy nie została zamontowana.
Całość umocnienia przykryta była ziemnym nasypem i otoczona płytką, suchą fosą. Fosa nie miała obrony bezpośredniej i broniona była ze stanowisk na wale. Całość otoczono pasem krat fortecznych i zasieków. Fosa łączyła się z rowem otaczającym całość grupy fortowej.
Podczas I wojny światowej główne natarcie niemieckie skierowane było na forty grupy Carski Dar i Czarnowo. Natomiast fortyfikacje w Janówku od 14 do 18 sierpnia 1915 roku atakowane były przez niemiecką 169. kompanię piechoty. Te niemieckie oddziały przez cały czas pozostawały na linii Krubiny-Skierdy prowadząc też ostrzał artyleryjski. Niemcy zajęli forty dopiero po ich opuszczeniu przez Rosjan w nocy z 17 na 18 sierpnia. Najprawdopodobniej wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły w powietrze ważne elementy umocnień.
Z koszar obronnych D9 zostało jeszcze mniej niż z fortu IVb (XVII). W zasadzie jest tylko pionowa ściana służąca amatorom wspinaczki skałkowej oraz kilka zniszczonych fragmentów pomieszczeń, w tym dojście do szybu pancernej wieżyczki. Istnieją także resztki stanowisk strzeleckich na stropie.
Obiekt ten wiosną 2002 został sprzedany przez AMW Warszawa. Obecny właściciel organizuje w tym miejscu głównie imprezy paintballowe oraz wspinaczkę skałkową. Fort jest łatwo dostępny do zwiedzania, ale trzeba pamiętać iż jest to teren prywatny.
Dzieło D9 na oryginalnych rosyjskich planach z czasów budowy
Dzieło D9 na oryginalnych rosyjskich planach z czasów budowy
Grupa fortowa Janówek na starych mapach
fot.1 Niemiecka mapa "Karte des Westlichen Russlands" z 1915 roku w skali 1:100 000.
fot.2 Polska mapa WIG z 1930 roku w skali 1:100 000.
fot.3 Polska mapa WIG z 1934 roku w skali 1:25 000.
fot.4 Ciekawa niemiecka mapa z 1938 roku oparta o polską mapę WIG w skali 1:100 000, ale z zaznaczonymi fortami, część jest zaznaczona błędnie
fot.5 Współczesna mapa topograficzna z Geoportal.gov.pl
fot.6 Rosyjski plan grupy fortowej Janówek
Opracowano na podstawie:
- płk. J. Jastrzębski "Obrona Modlina w r.1915" w "Saper i Inżynier Wojskowy", Warszawa 1926,
- Franz Bettag ”Die Eroberung von Nowo Georgiewsk", Berlin 1926,
- W.Jakowlew, N.Szmakow "Stałe formy fortyfikacyjne przed i podczas wojny imperialistycznej 1914-1918", Moskwa 1936
- Ryszard Bochenek "Twierdza Modlin", wyd. Bellona, Warszawa 2002,
- Mapster - Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej,
- Rzeźba terenu (lidar) z geoportal.gov.pl,