Modlin - zewnętrzny pierścień fortów

W 1909 roku zmieniono koncepcję obrony zachodniej części Rosji - twierdzę w Warszawie i w Zegrzu przeznaczono do likwidacji, a twierdzę w Modlinie (Nowogieorgijewsk / Новогеоргиевск) postanowiono jednak rozbudować. W latach 1912-15 powstał wokół Modlina drugi pierścień fortów (od IX do XVIII) wraz z dziełami pośrednimi (od D-1 do D-10). Tylko nieliczne z tych obiektów zostały wybudowane w całości do czasu rozpoczęcia wojny.

Modlin forty zewnetrzne

Dzieło pośrednie D10 w Trzcianach powstało w latach 1912-1915 w ramach budowy drugiego pierścienia fortów twierdzy Modlin. Obecnie mocno zniszczone podobnie jak inne umocnienia okolic Janówka.

Grupa fortowa w Janówku składała się z poniższych obiektów. Należy zaznaczyć, że Rosjanie nie używali w oznaczeniu fortyfikacji nazw D9 i D10, były to po prostu koszary w ramach grupy fortowej.

  • Starego ceglanego fortu IV, do tego czasu nazwanego IVa
  • Nowego fortu IVb (XVII) wybudowanego na wschód od fortu IV
  • Nowego dzieła D9 w postaci koszar obronnych na północ od obu fortów
  • Nowego schronu dla karabinów maszynowych do obrony linii kolejowej (obecnie nieistniejący)
  • Nowego dzieła D10 w postaci dwóch koszar obronnych na południe od obu fortów

Budowę umocnień rozpoczęto w 1912 roku, tuż przed wybuchem I wojny światowej. Dzieło miało zamykać odcinek pierścienia fortów od Janówka do fortu w Bożej Woli. Obiekt zaprojektowano jako koszary obronne na pół kompanii piechoty i dwa karabiny maszynowe. Zapanowano wybudowanie w tym miejscu dwóch takich obiektów, ale powstał tyko pierwszy. Dzieło zostało usytuowane na skraju lasu Kadzielnia na pograniczu obecnych wsi Janówek Drugi i Trzciany.

Koszary miały postać dużego, pojedynczego obiektu otoczonego wałem, ale bez fosy. Wał powstał w dużej części na bazie istniejącego tam naturalnego wzniesienia. Zamiast tradycyjnej suchej fosy zaplanowano umieszczenie dookoła całego dzieła, w małym zagłębieniu, krat fortecznych i zasieków. Całość betonowych umocnień mieściła się pod wałem czołowym, a składała się z największego pomieszczenia po środku na potrzeby koszarowe załogi. Po środku z koszar było przejście do kaponiery szyjowej, ze stanowiskami do obrony z broni ręcznej. Po bokach koszar umieszczono dwa wejścia z przelotniami oraz pomieszczenia techniczne.

Do czasu wkroczenia wojsk niemieckich w 1915 roku wybudowano pierwszy obiekt koszarowy. W miejscu planowanego, drugiego koszarowca, wybudowano tylko umocnienia ziemne składające się z dwóch linii okopów, wału oraz polowego schronu dla załogi. Tuż przed działaniami wojennymi, na zapleczu dzieła D10, powstały ziemne baterie dla artylerii dalekiej.

Podczas I wojny światowej forty na linii obrony w Janówku i okolicach były ostrzeliwane przez wojska niemieckie od 14 do 18 sierpnia 1915 roku. Niemieckie oddziały przez cały czas pozostawały na linii Krubiny-Skierdy prowadząc ostrzał artyleryjski. Niemcy zajęli forty po ich opuszczeniu przez Rosjan w nocy z 17 na 18 sierpnia. Wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły w powietrze ważne elementy umocnień, w tym także dzieło D10.

Obecnie pozostałości dzieła D10 są dostępne, ale mocno zniszczone. Od 2017 roku Stowarzyszenie Historyczno-Badawcze Triglav przywraca umocnieniom walory turystyczne i estetyczne. Wykonano prace przy oczyszczaniu terenu, łącznie z wycinką inwazyjnej zieleni. Wykonano badania terenowe i pomiary fortyfikacji. Wyznaczono szlak turystyczny i postawiono tablice informacyjne. Pozostałości dzieła ziemnego są nadal czytelne w terenie.

Do reliktów koszar obronnych najłatwiej dostać się od strony stacji PKP Janówek prosto lokalną uliczką na na skraj lasu, a potem oznakowaną ścieżką zielonego szlaku. Warto zwiedzić cały zielony szlak aby zobaczyć także elementy ziemnych fortyfikacji.

Koszary na planach z 1913 roku

Koszary na planach z 1913 roku

Dzieło D10 w roku 2019

Dzieło D10 w roku 2019

Dzieło D10 na starych mapach
fot.1 Polska mapa WIG w skali 1:25 000 z 1934 roku
fot.2 Ciekawa niemiecka mapa z 1938 roku z naniesionymi fortami, bazująca na mapach WIG w skali 1:100 000

Opracowano na podstawie:

  • płk. J. Jastrzębski "Obrona Modlina w r.1915" w "Saper i Inżynier Wojskowy", Warszawa 1926,
  • Franz Bettag ”Die Eroberung von Nowo Georgiewsk", Berlin 1926,
  • W.Jakowlew, N.Szmakow "Stałe formy fortyfikacyjne przed i podczas wojny imperialistycznej 1914-1918", Moskwa 1936
  • Ryszard Bochenek "Twierdza Modlin", wyd. Bellona, Warszawa 2002,
  • Mapster - Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej,
  • Rzeźba terenu (lidar) z geoportal.gov.pl,